Położenie i znaczenie miasta[edytuj]
Zespół miejski Tokio. Największy zespół zieleni pośrodku to Pałac Cesarski
Tokio. Widok na Pałac Cesarski od mostu
Seimon Ishibashi
Tokio.
Shinjuku nocą – widok na ulicę
Kōshū-kaidō w kierunku dworca
Zdefiniowanie, czym jest obecnie Tokio w aspekcie przestrzennym, nastręcza pewne trudności. Tradycyjnie przyjmuje się, że miasto tworzą 23 dzielnice (
jap. 区ku?), tzw.
okręgi specjalne, składające się na obszar dawnego miasta Tokio (
jap. 東京市 Tōkyō-shi?) po rozszerzeniu granic w 1932 r. Jednak z prawno-administracyjnego punktu widzenia Tokio jest tożsame z prefekturą Tokijską (
jap. 東京都 Tōkyō-to?), ponieważ od kilkudziesięciu lat nie istnieje inna wspólna forma zarządzania dzielnicami miasta. Prefektura stołeczna obejmuje także wiele miejscowości na zachód od miasta (tzw.
region Tama), jak również niezurbanizowane tereny górskie. Jej obszar jest znacznie mniejszy od aglomeracji, a jednocześnie ponad trzykrotnie większy od łącznego obszaru dzielnic miasta. Zespół miejski Tokio jest nazywany „szeroką strefą stołeczną”, po angielsku
Greater Tokyo („
Wielkie Tokio”).
W niniejszym tekście słowa „Tokio”, „miasto” itp. odnoszą się do pierwszego znaczenia, natomiast „prefektura” – do drugiego, zaś „aglomeracja”, „region tokijski” albo „zespół miejski” – do obszaru zurbanizowanego położonego na terenie kilku prefektur.
Metropolia leży w
regionie Kantō, na największej japońskiej równinie na wyspie
Honsiu, u ujścia rzeki
Sumida do
Zatoki Tokijskiej. Współrzędne geograficzne centralnej części miasta to: 35°41′ szerokości geograficznej północnej i 139°46′ długości geograficznej wschodniej.
Obszar prefektury Tokio pocięty jest rzekami. Sumida jest historycznym korytem rzeki zwanej
Arakawa, która od II ćw. XX w. ma sztucznie wykonane, alternatywne koryto do Zatoki Tokijskiej, omijające obszar centralny miasta. Na wschodzie płyną rzeki
Naka oraz
Edo. Ta ostatnia jest wschodnią granicą miasta (na odcinku południowym, gdzie przekopano alternatywne koryto do Zatoki, stary ciek nosi nazwę
Kyū-Edo-gawa. Głównym ciekiem zachodniej części obszaru jest
Tama, będąca na znacznej długości południową granicą miasta.
Wschodnia część miasta leży na płaskim, a na wschód od Sumidy wręcz podmokłym terenie, podczas gdy zachodnia – na terenie lekko pofalowanym, z widocznymi dolinami i płytkimi wąwozami dawnych rzek. Jest to wschodni skraj wyżyny Musashino, ciągnącej się na zachód aż po góry oddzielające ją od kotliny dawnej prowincji Kai. Góry zajmują duży obszar prefektury; ich zbocza są strome i zalesione (lasem pokryte jest 36% obszaru
Tōkyō-to). Najwyższym szczytem jest
Kumotori-yama o wysokości 2017 m n.p.m. Na terenie
Tōkyō-to znajdują się także inne szczyty, m.in.:
Takanosu-yama (1737 m n.p.m.),
Ōdake-san (1267 m n.p.m.), czy otoczone szczególnym kultem
Mitake-san (929 m n.p.m.) i Takao-zan (599 m n.p.m.). Wysoko w górach na rzece
Tama znajduje się największe jezioro na terenie prefektury – sztuczny zbiornik
Okutama-ko.
Wielki zespół miejski południowego Kantō, którego stolica Japonii stanowi centrum, tworzy obszar zurbanizowany zajmujący większą część
Tōkyō-to oraz prefektury
Kanagawa(gdzie leży
Jokohama, drugie co do wielkości miasto Japonii), jak również znaczną część prefektur
Chiba i
Saitama. W strefie bezpośredniego oddziaływania miasta pozostają również prefektury:
Gunma,
Ibaraki,
Tochigi,
Yamanashi i
Shizuoka.
Stolica jest dominującym centrum politycznym, handlowym, finansowym, edukacyjnym i medialnym kraju. Nie ma ona konkurencji w
Japonii pod względem liczby siedzib biur, ministerstw, korporacji, uczelni, muzeów, teatrów i parków rozrywki. Aż 47,3% korporacji japońskich o kapitale powyżej miliarda jenów znajduje się w Tokio. 9,8% wszystkich zatrudnionych w kraju pracuje na terenie prefektury Tokio i wytwarza 16,8% dochodu narodowego. Metropolia ma wysoko rozwinięty system komunikacji miejskiej, m.in. najdłuższą na świecie sieć szybkich kolei miejskich oraz jeden z największych systemów miejskich dróg ekspresowych.
Tokio leży w strefie dużej aktywności sejsmicznej, co stwarza specyficzne wymagania dla zabudowy. Istnieje realne zagrożenie kolejnym wielkim
trzęsieniem ziemi, które mogłoby ponownie zniszczyć miasto
[2]. Mimo to miasto wciąż przyciąga ludzi z całego kraju, a nawet świata. Od dłuższego czasu imigracja lokuje się głównie nie w samym mieście, ale na obszarze szeroko pojętej aglomeracji.
Rozwój populacji miasta Tokio (23 okręgów specjalnych „ku”) w mln mieszkańców[3]
| rok | populacja |
|---|
| 1750 | 1,20 |
| 1850 | 1,15 |
| 1873 | 0,59 |
| 1903 | 1,82 |
| 1920 | 2,17 |
| 1925 | 1,99 |
| 1930 | 2,07 |
| 1935 | 5,87 |
|
| rok | populacja |
|---|
| 1940 | 6,78 |
| 1945 | 2,78 |
| 1947 | 4,18 |
| 1950 | 5,39 |
| 1955 | 6,97 |
| 1960 | 8,31 |
| 1965 | 8,89 |
| 1970 | 8,84 |
|
| rok | populacja |
|---|
| 1975 | 8,65 |
| 1980 | 8,35 |
| 1985 | 8,35 |
| 1990 | 8,16 |
| 1995 | 7,97 |
| 2000 | 8,13 |
| 2005 | 8,49 |
| 2010 | 8,84 |
|
Od 1967 r. migracje do/z Tokio charakteryzowały się saldem ujemnym, z wyjątkiem roku 1985. W 2004 r. zanotowano saldo dodatnie 72 tys. osób (na 795 tys. osób migrujących). Jednakże nie oznacza to, że wzrost miasta został zahamowany, ponieważ urbanizacji ulegają tereny położone poza 23 okręgami specjalnymi i Prefekturą Tokijską. Na przykład sieć transportowa zachodnich dzielnic Kawasaki i Jokohamy, nakierowana raczej na Tokio, niż na centra obu miast, świadczy niezbicie o tym, że wzrost ich populacji jest w gruncie rzeczy wzrostem bezpośrednio związanym z Tokio. Prefektura ma 5,866 milionów gospodarstw domowych (średnio 2,14 osób na gospodarstwo). W 2005 r. w prefekturze mieszkało 360 tys. obcokrajowców (liczba ta wzrosła od 1995 r. o 40%), z czego Chińczyków było ok. 120 tys., Koreańczyków – ok. 103 tys., Brazylijczyków – ok. 100 tys., Filipińczyków – ok. 31,5 tys., Amerykanów – ok. 18 tys., Brytyjczyków – ok. 7,5 tys.
Proces starzenia się populacji jest jednym z większych problemów demograficznych Japonii. W Tokio w 1985 r. 8,9% ludności znajdowało się w grupie powyżej 65 lat, a w 2000 r. – 17,3%. W 2000 r. liczba osób w wieku produkcyjnym wynosiła 6,47 mln, z czego 312 tys. pozostawało bez zatrudnienia. Spośród zatrudnionych mieszkańców Tokio 46,3% pracowało na stanowiskach urzędniczych, 29,9% w usługach, 24% w przemyśle i transporcie, 0,5% w rolnictwie i rybołówstwie
[4].
 |  |
| Tokio i Fuji-san w 1879 r. |
Tokio. Zabudowa
Chūō-dōri z 1872 r. (model w
Edo-Tōkyō Hakubutsukan)
Tokio, spojrzenie na
Chūō-dōri z drewnianego mostu
Shimbashi; widoczny w oddali budynek z wieżą to pierwszy dom towarowy
Wakō; 1905 r.
Pierwsza wzmianka o osadzie rybackiej na przedpolu późniejszego
zamku Edo pojawiła się w XII wieku.
Ieyasu Tokugawa – założyciel dynastii
siogunów, panującej od XVII do XIX w., uzyskawszy od
Hideyoshi Toyotomi ziemie Kantō jako dzierżawę lenną (l. 90. XVI w.), uczynił z Edo centrum swoich dóbr, a potem faktyczną stolicą kraju. Edo było siedzibą dynastii
Tokugawa do „Rewolucji Meiji” w XIX w.
Historia Edo[edytuj]
Osobny artykuł: Edo (miasto).
Przebudowa okresów Meiji i Taishō[edytuj]
Na początku
okresu Meiji (1868 r.) miasto otrzymało nową nazwę
Tōkyō, co znaczy „wschodnia stolica”
[5], i oficjalnie stało się siedzibą cesarza i władz kraju. W 1871 r. utworzono prefekturę Tokio (
jap. 東京府 Tōkyō-fu?), która rok później uzyskała granice zbliżone do obecnych; obejmowała ona 15 dzielnic (
jap. 区 ku?) miasta i kilka powiatów. W 1889 r. dzielnice te weszły w skład nowo utworzonej jednostki – miasta Tokio (
jap. 東京市 Tōkyō-shi?). Jako jednostka administracji terytorialnej istniało ono do 1943 r., w granicach powiększonych w 1932 r.; składało się z 35 dzielnic.
Ewolucja miasta od stolicy shōgunów feudalnego państwa do stolicy rozwijającego się, nowoczesnego kraju przebiegała stopniowo. Dzielnice centrum miasta zajęte przez mieszczan ewoluowały w kierunku centrum handlowego, dzielnice
daimyō zajęte zostały przez rezydencje arystokracji, rodzącej się burżuazji, wysokich urzędników państwowych, dzielnice
samurajów – przez przedstawicieli klasy średniej. Szczególnie duże przemiany miały miejsce wkrótce na terenach dawnych rezydencji
daimyō.
W 1872 r. pożar strawił część śródmieścia. Odbudowa była pierwszą próbą wprowadzenia architektury zachodniej: powstała wówczas „georgiańska” obudowa głównej ulicy Ginzy –
Chūō-dōri. W 1876 r. otwarto
park Ueno, pierwszy wielki kompleks zieleni publicznej, założony obok XVII-wiecznej świątyni
Tōshō-gū. W 1882 r. znalazło w nim lokalizację
tokijskie Muzeum Narodowe (założone w 1872 r. jako pierwsze muzeum w Japonii). W tym samym roku założono ogród zoologiczny. W parku organizowano wielkie wystawy, m.in. w 1877 r. (I Krajowa Wystawa Przemysłowa), 1890 r. (III Wystawa), 1907 r. (Wystawa Przemysłowa Meiji), 1922 r. (Wystawa Pokoju). Powstawały dla nich okazałe pawilony, będące nieraz manifestacją najmodniejszych form architektury Zachodu. W 1877 r. otwarto Uniwersytet Tokijski. Jego główny kampus powstał na terenie dawnego majątku rodziny Maeda, na zachód od parku Ueno.
W 1872 r. otwarto pierwszą w kraju linię kolejową, łączącą tokijską dzielnicę Shimbashi z Jokohamą. Drugą – doprowadzono w 1883 r. od północy do
dworca Ueno. Obie linie połączyła w 1885 r. obwodnica kolejowa. Linia ta, zwana
linią Yamanote, choć budowana jeszcze w znacznym oddaleniu od zabudowy, wyznaczyła przyszły obszar dzielnic centralnych i miała odegrać wielką rolę w ukształtowaniu współczesnego miasta. W 1882 r. w mieście uruchomiono pierwszą linię tramwaju konnego. Elektryfikacja sieci następowała od 1903 r. Mniej więcej w pierwszej dekadzie XX w. zabudowa miasta osiągnęła linię obwodnicy
Yamanote, a wraz z nią rozbudowywano linie tramwajowe. Sieć ta znalazła się pod jednym zarządem, a w 1911 r. została wykupiona przez miasto.
Charakterystyczne drewniane mosty z okresu Edo przetrwały najdłużej na węższych rzekach i kanałach. Na Sumidzie proces zastępowania ich konstrukcjami żelaznymi zaczął się w 1874 r. (
Umaya-bashi), a skończył w 1911 r. (
Shin-ōhashi). Most
Nihonbashi, zastąpiony konstrukcją kamienną w 1911 r., uzyskał atrakcyjną oprawę architektoniczną
[6].
Modernizacja miasta na większą skalę nastąpiła poprzez budowę dzielnicy rządowej. Ulokowano ją wokół Pałacu Cesarskiego, na terenie uzyskanym po zlikwidowanych rezydencjach
daimyō. Powstały wówczas liczne budynki urzędów w
Kasumigaseki, a
Marunouchi, położone bezpośrednio na zachód od wzniesionego w 1914 r.
dworca Tōkyō, stało się komercyjną dzielnicą biurową. Kanał, stanowiący południową fosę dawnego pierścienia domów samurajskich, został zasypany, aby umożliwić budowę szerokiej ulicy obwodowej. Pomiędzy
Marunouchii
Kasumigaseki urządzono publiczny
park Hibiya, otwarty w 1903 r. Japońską wersję
Wersalu zrealizowano w postaci pałacu
Akasaka(arch. Tōkuma Katayama, 1909 r.) przeznaczonego dla następcy tronu. Jednocześnie, w 1908 r., pojawiła się pierwsza w mieście (i kraju) kamienica czynszowa. Zbudowano ją koło parku Ueno i nazwano „Ueno Club”
[7].
Wskutek braku dostępnych terenów w śródmieściu, duże kompleksy zielone zakładano na obrzeżach miasta. W 1906 r. otwarto park Shinjuku, a w latach 20. urządzono kompleks parkowo-architektoniczny świątyni Meiji. Świątynia ta poświęcona jest
cesarzowi i cesarzowej Meiji (zm. 1912 r. i 1914 r.).
W drugiej połowie okresu Meiji wzrost liczby ludności Tokio stymulowany był rozwojem przemysłu. W 1897 r. były 333 fabryki zatrudniające 30 tys. osób, zaś w 1919 r. – 7233 fabryki zatrudniały niemal 190 tys. osób. Głównym miejscem, gdzie lokował się przemysł, początkowo głównie w postaci małych i średnich przedsiębiorstw, były wschodnie nabrzeża Sumidy, gdzie grunty były podmokłe i przez to tanie
[8]. Później popularnymi lokalizacjami dla fabryk stały się północne obszary
Senju (
Adachi) i Ōji (
Kita).
Przebudowa i rozbudowa po trzęsieniu ziemi Kantō[edytuj]
Tokio. Pogorzelisko po trzęsieniu ziemi, 1923 r.; w głębi po prawej most
Nihombashi
W dniu 1 września 1923 r. region Kantō nawiedziło potężne
trzęsienie ziemi o sile 8,3 w
skali Richtera. Ogromny pożar, który zaczął się w Ueno,
Hamamatsuchō i
Banchō strawił dwie trzecie obszaru Tokio: całą zabudowę po wschodniej stronie rzeki Sumida, wszystkie dzielnice na jej zachodnim brzegu od
Asakusa na północy, przez śródmieście po
Shimbashi oraz bezpośrednie otoczenie kompleksu Pałacu Cesarskiego. Liczbę ofiar obliczano na 142 807 osób
[9]. Była to jedna z największych katastrof w historii ludzkości.
Po trzęsieniu ziemi rozpoczęto intensywną odbudowę, której kierunki wyznaczyła Agencja Odbudowy Stolicy Cesarskiej pod kierownictwem wybitnego polityka i „modernizatora” Japonii,
Shinpei Gotō. Plan zakładał poważne zmiany ukształtowania najbardziej zniszczonych dzielnic, budowę szerokich arterii wyposażonych w odpowiednią infrastrukturę, m.in.
Yasukuni-dōri i
Shōwa-dōri, zespołu dużych mostów na Sumidzie, urządzenie wielkich parków (w tym na nabrzeżach rzeki), urządzenie hal targowych (m.in. targu w
Tsukiji), budowę wielu szkół elementarnych i towarzyszących im terenów zielonych. Chociaż części tych zamierzeń nigdy nie zrealizowano
[10], zakres dokonanych restrukturyzacji układu działek i kwartałów śródmieścia oraz liczba przebić i poszerzeń ulic jest imponująca. Już wówczas zasypano wiele kanałów śródmiejskich, traktowanych jak anachronizm, i przeznaczono je pod ulice lub zabudowę. Zupełne zniszczenie miasta ułatwiło też Kolejom Rządowym przeprowadzenie dwóch nadziemnych linii średnicowych łączących dworzec Tōkyō z
dworcem Ueno oraz
dworzec Ryōgoku z powstałą wcześniej linią Chūō (1932 r.), krzyżujących się w
Akihabara. Natomiast prywatne konsorcja budowały kolejne odcinki podziemnej linii
metra – pierwszy otwarto między
Asakusa i
Ueno w 1929 r., a całą trasę do
Shibuya otwarto w 1939 r. Jednocześnie urządzano planowane wcześniej nowe koryto rzeki
Arakawa, które przebiega poza wschodnimi rubieżami ówczesnego miasta (ukończone przed 1932 r.).
Tokio, Kasumigaseki – skala imperialna; ok. 1930 r.
Tokio, ulica teatrów
Asakusa 6-ku; skala starego Edo
Tokio, elektryczny pociąg linii Yamanote po otwarciu pełnego pierścienia, 1925 r.
W okresie międzywojennym przemiana obrazu architektonicznego historycznego śródmieścia w kierunku wzorca metropolii Zachodu była już bardzo zaawansowana. Szczególnie wiele okazałych gmachów istniało już w
Nihonbashi,
Kyōbashi i
Ginzie. W
Nagatachō ukończono (1925 r.) monumentalny gmach
parlamentu z osiowym przedpolem (arch. F. Watanabe, Sh. Takeuchi), w stylu klasycyzującego modernizmu. Rok później ukończono podobny w formie gmach Galerii Obrazów Meiji (arch. Masatsu Kobayashi). Stopniowo próbowano też stworzyć budowle bardziej związane z tradycją narodową. Przykładem jest gmach główny Muzeum Narodowego wzniesiony w 1932 r. w
parku Ueno. Jego styl określano jako „koronno-imperialny” (arch. Jin Watanabe). Stosowano też formy bardziej surowe, modernistyczne – np. budynek
dworca Ueno (1932).
Także w okresie międzywojennym intensywnej urbanizacji ulegały obszary położone coraz dalej na zewnątrz od kolei obwodowej
Yamanote. Spowodowała ona budowę licznych linii elektrycznych kolejek dojazdowych, które kończyły się na
Yamanote-sen, nie mając prawa penetrować samego miasta (gdzie był monopol tramwajów
toden). Charakterystyczna dla Japonii rozbudowa ważniejszych stacji kolejowych do skali wielkich zespołów handlowo-usługowych, została podjęta w Tokio już w okresie międzywojennym, najpierw przez zarządy
dentetsu. To właśnie te stacje, z towarzyszącymi im własnymi domami towarowymi, stały się ogniskami, wokół których ukształtowały się subcentra tokijskie położone na linii
Yamanote. Koleje dojazdowe zaangażowały się też w rozwój przedmieść mieszkaniowych położonych na trasach swoich linii. Najbardziej znane z nich to przedmieście
Den'enchōfu kolei elektrycznej
Tōkyū. Planowemu rozwojowi towarzyszyła jednak spontaniczna urbanizacja terenów leżących poza koleją obwodową – ona głównie nadała chaotyczne oblicze zachodnim i południowym dzielnicom zewnętrznym.
W 1943 r. wprowadzono wspólną administrację miasta i prefektury, tworząc specjalną prefekturę stołeczną Tōkyō-to. Dzielnice tworzące dawne miasto Tokio uzyskały status podobny do innych gmin (miast) istniejących wcześniej na terenie prefektury.
Powojenna odbudowa i boom gospodarczy[edytuj]
Bombardowanie miasta 26 maja 1945
U schyłku
II wojny światowej miasto zostało ponownie zniszczone przez bombardowania, zwłaszcza przez wielki pożar wywołany amerykańskim
nalotem dywanowym 9 marca 1945 r. Zginęło około 200 tysięcy osób, więcej niż w wybuchach bomb atomowych w
Hiroszimie i
Nagasaki. Ludność prefektury, licząca w 1940 r. 7,35 mln zmalała w 1945 r. do 3,5 mln. Powojenny wzrost ludności, potęgowany imigracją, postępował szybko: w 1962 r. prefektura liczyła już ponad 10 mln mieszkańców. Oba kataklizmy i kolejne odbudowy przyczyniły się do tego, że wschodnie i centralne obszary śródmieścia mają bardziej regularny układ kwartałów i więcej szerokich ulic, niż obszary zachodnie. Tokio jest zasadniczo miastem o nowej zabudowie, nawet większość zabytków musiało być odbudowanych – zwykle w starych kształtach, ale w nowej konstrukcji (np.
Sensō-ji).
Do lat 50. Tokio było siedzibą amerykańskich wojsk okupacyjnych. Rezydowały one m.in. na terenie dawnego placu ćwiczeń wojskowych w
Yoyogi, przylegającego do świątyni Meiji. W 1964 r. obszar ten stał się głównym terenem olimpijskim, a w 1967 r. otwarto tam
park Yoyogi.
Widocznym wyrazem modernizacji miasta po wojennych zniszczeniach była zabudowa z niepalnych materiałów, zdecydowanie większej skali, w formach modernistycznego „stylu międzynarodowego”. Organizacja Olimpiady letniej w 1964 r. spowodowała przyśpieszenie inwestycji, przede wszystkim w urządzenia sportowe – powstał wówczas m.in. kompleks stadionów w Yoyogi (arch.
Kenzō Tange) oraz ważne inwestycje komunikacyjne. Symbolem tych ostatnich była sieć miejskich dróg ekspresowych, prowadzonych na estakadach (wyjątkowo w tunelach), tzw.
Shuto Kōsoku-dōro. Trasy, budowane w korytarzach kanałów i rzek tokijskich, właściwie usunęły ze śródmieścia ten tradycyjny element jego pejzażu. Innym symbolem była kolej jednoszynowa
Tōkyō Monorail do
lotniska Haneda. Jednocześnie znacznie przyśpieszono budowę metra, którym, wraz z rozwijaną siecią autobusową, do 1972 r. zastąpiono tramwaje.
W okresie boomu gospodarczego trwała urbanizacja terenów zewnętrznych. Na południowym zachodzie od Tokio, teoretycznie na obszarze miast Kawasaki i Jokohama, kolej prywatna Tōkyū rozpoczęła po 1953 zabudowę pasa zurbanizowanego wzdłuż specjalnie zbudowanej linii – tzw. Tama Den’entoshi (Miasto-Ogród Tama), obecnie pas ten wybiega na ok. 20 km od granic Tokio. Również inne koleje prywatne zaangażowały się w działalność deweloperską. Prefektura Tokio podjęła w 1965 r. wielki projekt budowy miasta satelitarnego Tama New Town.
Ewolucja struktury[edytuj]
Osuszanie Zatoki Tokijskiej. Porównanie linii brzegowej dzielnic południowych z początku XX w. ze stanem obecnym (podłoga w Edo-Tōkyō Hakubutsukan)
Tokio. Zabudowa mieszkalno-biurowa na terenie osuszonym koło dworca Shinagawa
Ekspansja zewnętrzna[edytuj]
Proces urbanizacji strefy podmiejskiej Tokio odnosi się obecnie do obszarów położonych poza Tōkyō-to, szczególnie na terenie prefektur: Kanagawa, Saitama i Chiba. Nierównomiernemu rozwojowi tej strefy, szczególnie silnemu na zachodzie i południu, usiłuje się przeciwdziałać przez tworzenie infrastruktury na północy, a ostatnio również na wschodzie. Celowi temu miały służyć „koleje trzeciego sektora”, takie jak Hokuso-Kōdan, Tōyō-Kōsoku oraz, ostatnio, Tsukuba Express. Wschodnim odpowiednikiem „Tama New Town” ma się stać „Chiba New Town”, zaś rozproszone urbanizacje północy próbuje się konsolidować przez administracyjne utworzenie miasta Saitama i budowę jego centrum.
Osuszanie terenów Zatoki Tokijskiej[edytuj]
Osuszania tych terenów dokonuje się od początku
okresu Edo i jest ono jednym z głównych kierunków rozwoju przestrzennego miasta. Już przed pierwszą wojną światową zabudowywano zespół sztucznych wysp Tsukishima i Kachidoki u wylotu Sumidy, a rejon Shibaury znajdował się w trakcie osuszania. Na mocy Planu Odbudowy z 1923 r. doszedł rejon Minato-Minami, na wschód od dworca Shinagawa, leżącego pierwotnie na nabrzeżu (prace na przełomie lat 20. i 30.) oraz kompleksy wysp: Harumi, Toyosu, Shiomi – wszystkie na nabrzeżu wschodniej części miasta. Po wojnie kontynuowano prace. Powstały wówczas m.in. wyspy: Shin-Kiba, Tatsumi, Heiwajima, Katsushima, Yashio. Na nowych terenach mieszczą się obiekty o różnych funkcjach: mieszkaniowych, biurowych, sportowo-rekreacyjnych (np. tor wyścigów konnych Ōi,
park Kasairinkai,
tokijski Disneyland[11]). Są tam fabryki, składy i urządzenia portowe (w tym np. lotnisko Haneda, kolejowy dworzec kontenerowy i wagonownia pociągów Shinkansen). Sporządzona w 1960 r. przez zespół K. Tange wizja rozwoju miasta na wielkich osiach w poprzek Zatoki mogła wydawać się „wielką utopią”; jednak obecnie pomysł ten wydaje się bliski realizacji, chociaż w odmiennej formie. Cezurą w procesie zagospodarowywania terenu zatoki była budowa
Tōkyō Rinkai („Tokyo Waterfront”) – kompleksu mieszkalno-usługowego Odaiba-Ariake, z pewną przesadą reklamowanego jako „nowe centrum Tokio”. Poszczególne wyspy, usypane za linią dawnego wału
odaiba, połączone są siecią tuneli i mostów drogowych i kolejowych, w tym autostradą. Ekspansja miasta na teren Zatoki jest prowadzona nadal w postaci zagospodarowywania wielu wolnych terenów na już powstałych wyspach oraz tworzenia nowych.
Wykorzystanie terenu[edytuj]
Innym kierunkiem ewolucji miasta jest ciągła intensyfikacja wykorzystania terenu. Tradycyjny model „nisko-gęsto” zmienił się w wielu miejscach w gęstą zabudowę średnio-wysoką (do 10 pięter). Dominującym czynnikiem decydującym o intensywności jest rachunek ekonomiczny, a nie wartość zabytkowa czy architektoniczna (symptomatyczna była rozbiórka w 1968 r. „Hotelu Imperial”
F. L. Wrighta).
Od lat 70. XX w.
buduje się wieżowce. Pierwszą dzielnicą wysokich biurowców stało się zachodnie Shinjuku (Nishi-Shinjuku). W 1991 r. powstała tam dwuwieżowa siedziba władz miasta (proj. K. Tange) o wysokości 243 m. W śródmieściu, na terenach dawnego dworca towarowego JR Shimbashi-Shiodome, dzielnica wieżowców powstała na przełomie wieków.
Roppongi stało się miejscem lokalizacji dwóch gigantów:
Roppongi Hills, 2003 r. 238 m) i
Tokyo Midtown, 2007 r., 248 m). Stanowią one kompleksy wielofunkcyjne, godząc biura z kulturą i rozrywką. Dzielnicą coraz wyższej zabudowy staje się też śródmiejskie Marunouchi. W trosce o spójność między wysoką dostępnością a intensywnością wykorzystania terenu, skupiska wieżowców lokalizowane są głównie w sąsiedztwie ważniejszych dworców kolei JR (np. Shinjuku, Ikebukuro, Shiodome, Shinagawa, Akihabara). Mimo to Tokio pozostaje metropolią o stosunkowo niskiej gęstości zaludnienia – także w obszarze centralnym, co jest nie tylko efektem exodusu ludności wypieranej przez funkcje komercyjne, ale również wynika z zachowania się na wielu obszarach tradycyjnej jednorodzinnej zabudowy. Poza obszarem zniszczonym podczas wojny, średnio-wysoka zabudowa powstała często tylko wzdłuż głównych ulic i skrywa dzielnice tradycyjne na tyłach.
Problem śródmieścia[edytuj]
Proces różnicowania się i specjalizacji dzielnic doprowadził do powstania układu policentrycznego, w którym historyczne śródmieście (Ginza, Kyōbashi, Nihonbashi) stało się dzielnicą przede wszystkim biurowo-handlową, sąsiednie Marunouchi – wyłącznie biurową. Wydaje się ono przegrywać w konkurencji z bardzo ożywionymi dzielnicami i „podcentrami” położonymi na linii Yamanote, przede wszystkim Shinjuku (subcentrum biznesu, handlu i rozrywki), Shibuya (centrum handlu, mody i młodzieżowej rozrywki), czy także z Ikebukuro (subcentrum wielofunkcyjne). Żadna z wielkich sal koncertowych nie została zbudowana w starym śródmieściu. Nawet w kategorii eleganckiego handlu Ginza ma rosnącą konkurencję w okolicach Shibuya, Harajuku i bulwaru Omotesandō. Specyfikę śródmieścia ilustrują dane demograficzne. Trzy dzielnice centralne: Chiyoda, Chūō i Minato, mieszczą w nocy 268 tys. osób, podczas gdy za dnia przebywa w nich 2341 tys. osób
[12]. Tak wielka różnica między dzienną i nocną populacją centrum nie ma odpowiedników w innych metropoliach i przyczynia się do przeciążenia układu transportowego miasta. Miasto popiera więc lokalizację w śródmieściu wielkich kompleksów mieszkaniowych, które, ze względu na szczupłość dostępnego miejsca, kształtowane są jako zabudowa wysoka.
Podział administracyjny[edytuj]
Tokio. Na żółto zaznaczono główną część Tokio (
23 okręgi specjalne), na zielono tzw. zachodnie Tokio. Mapę uproszczono dla większej przejrzystości; nie ma zaznaczonych wysp w zatoce.
Stołeczna prefektura (Tōkyō-to) graniczy z prefekturą
Chiba od wschodu, z prefekturą
Yamanashi od zachodu, z prefekturą
Kanagawa od południa, i z prefekturą
Saitama od północy. Na czele władz stoi gubernator, wybierany w wyborach powszechnych.
Tōkyō-to dzieli się na
23 okręgi specjalne (dzielnice), 26 dużych miast, 5 mniejszych miast i 8 miasteczek. W nomenklaturze japońskiej są to: „ku”, „shi”, „machi” „chō”, „chōme”. Tłumaczenie nazw tych jednostek administracyjnych na inne języki jest sprawą drugorzędną i niepotrzebną. Służą one bowiem przede wszystkim do dokładnego określania adresów na terenie Wielkiego Tokio. Poza głównymi arteriami, ulice, uliczki i zaułki tego miasta nie mają własnych nazw. Określenie dokładnego miejsca, posesji, czy mieszkania, jest konstruowane poprzez wymienianie w adresach kolejnych, coraz mniejszych terytorialnie, jednostek administracyjnych, aż do konkretnej lokalizacji. Z tego też powodu używa się powszechnie mapek, na których podawane są także najbliższe stacje metra, kolei naziemnej, czy też charakterystyczne punkty (patrz:
Japoński system adresowy).
Każde miasto czy miasteczko ma swojego własnego burmistrza i radę miejską.
W rejestracji samochodowej nie ma jednolitego oznaczenia dla Tokio. Używane są nazwy jednostek, w których znajdują się urzędy rejestracji: Adachi, Nerima, Shinagawa, Hachiōji i Tama.
Większość współczesnych dzielnic-gmin (-ku, ang.: ward) powstała w 1947 r. z połączenia mniejszych dzielnic miasta Tokio. Poniżej podano także dawne nazwy ze względu na ich znaczenie historyczne.
Tokio. Teren Pałacu Cesarskiego widziany z wieżowca w Marunouchi; w głębi po prawej Kanda
Tokio. Skrzyżowanie Ginza-4 przy domu towarowym Wakō; perspektywa ulicy Chūō-dōri w kierunku Kyōbashi i Nihombashi (zdjęcie wykonano w dzień świąteczny, kiedy zamyka się ruch kołowy)
Tokio. Sylwetka Shinjuku. Pośrodku, częściowo zasłonięte, bliźniacze wieże Zarządu Prefektury; na pierwszym planie park Shinjuku
Tokio – Shibuya. Dōgenzaka-shita – jedno z najbardziej zatłoczonych skrzyżowań na świecie.
Tokio. Yasukuni-dōri w Shinjuku, o zachodzie słońca
Tokio. Chodnik na Omote-sandō. Zasobny klient nie lubi wielu reklam
Tokio. Aleja miłorzębów na osi Galerii Obrazów Meiji
Tokio. Na pierwszym planie typowa pozaśródmiejska zabudowa jednorodzinna z wyniosłymi dachami świątyń
Tokio małych sąsiedztw: uliczka w Aoyamie
Tokio. Jedna z szerszych ulic na typowym tokijskim przedmieściu (rejon Kakinokizaka, Meguro-ku)
Tokio. Świątynie są miejscami charakterystycznymi w strukturze przedmieść. Shinshō-ji w Toshima-ku zbudowana jest z żelbetu w tradycyjnych formach
Tokio. Centralny motyw wielu dzielnic: kryta ulica handlowa (rejon Nihonzutumi-1, Taitō-ku)
Tokio. Krajobraz przedmieść nierozerwalnie wiąże się z koleją (stacja Yoyogi-hachiman na linii
Odakyū, Shibuya-ku)
Tokio. Wschodnie dzielnice pocięte są siecią kanałów – na zdjęciu Yokojikken-gawa, przekopany w 1659 r., Kōtō-ku
Tokio. Odaiba i Rainbow Bridge z Wieży Tokijskiej. Zielone wyspy to pozostałość po fortyfikacjach. Na pierwszym planie Shiba i Hamamatsuchō
Tokio XXI wieku. Ulica w ukończonym fragmencie Odaiby; po lewej widoczny wiadukt kolejki
Yurikamome
Tokio. Aby zwiększyć zaludnienie śródmieścia duże inwestycje mieszkaniowe to zwykle wieżowce. „River City 21" na wyspie Tsukishima
Dzielnice obecne, położone głównie na obszarze miasta w granicach sprzed 1932 r.:
- Bunkyō – powstała z połączenia dzielnic Hongō i Koishikawa
- Chiyoda – powstała z połączenia dzielnic Kanda i Kōjimachi (obejmującej Pałac Cesarski i teren dawnego pierścienia rezydencjidaimyō)
- Chūō – powstała z połączenia dzielnic Kyōbashi (obejmującej Ginzę) i Nihonbashi
- Kōtō – powstała z połączenia dzielnic Fukagawa oraz Jōtō (do 1932 r. poza miastem)
- Minato – powstała z połączenia dzielnic Akasaka i Azabu
- Shinjuku – powstała z połączenia dzielnic Ushigome, Yotsuya oraz Yodobashi (do 1932 r. poza miastem; obejmowała właściwe Shinjuku)
- Taitō – powstała z połączenia dzielnic Asakusa i Shitaya (obejmującej Ueno)
Dzielnice obecne, położone na terenach włączonych w 1932 r.:
Miasta (ang.: city) wchodzące w skład Tōkyō-to cieszą się podobnymi prawami co inne
japońskie miasta. Większość z nich służy jako „sypialnie” dla ludzi pracujących w centralnym Tokio. Niektóre z nich rozwinęły jednak przemysł, w jeszcze innych ulokowano uniwersytety, urządzenia rozrywki i kultury.
Na obszarze miast: Tama, Hino, Inagi, Machida i Hachiōji zlokalizowane zostało Nowe Miasto Tama (Tama New Town). Jego budowa rozpoczęła się w 1965 r. Nie stanowi ono jednak wyodrębnionej gminy.
Okutama, wąwóz Hatonosu Keikoku
Torishima – 570 km od centrum Tokio
Miasteczka i wsie[edytuj]
Do prefektury Tokio należą również wulkaniczne wyspy na
Pacyfiku, wchodzące w skład archipelagu Nampō (inaczej Izu), jak też archipelagu Ogasawara (inaczej Bonin), położonego bardziej na południe. Niektóre z wysp są oddalone nawet o 1900 km od Tokio. Większość wysp ma status samorządowych wsi.
Na wyspach
Izu-Ōshima i
Miyake-jima znajdują się jedyne, czynne wulkany położone na terytorium Tōkyō-to. Wyspy należące administracyjnie do stolicy, to:
- Ōshima – obejmuje największą z wysp – Ōshima, 107 km od Tokio
- Toshima – 135 km od Tokio
- Niijima – obejmuje kilka wysp, główna wyspa 150 km od Tokio
- Kōzushima – 170 km od Tokio
- Miyake na wyspie Miyake-jima – 180 km od Tokio; wyspa ewakuowana w l. 2000-05 ze względu na wybuch wulkanu
- Mikurajima – 200 km od Tokio
- Hachijō – obejmuje wyspę Hachijō-shima, 285 km od Tokio
- Aogashima – 355 km od Tokio
- Ogasawara – obejmuje archipelag Ogasawara, w skład którego wchodzą dwa zespoły wysp: wokół Chichi-jima (960 km od Tokio) oraz wokół Haha-jima (1010 km od Tokio)
-
Parki narodowe[edytuj]
W prefekturze Tokio istnieją cztery parki narodowe:
- Chichibu Tama Kai Kokuritsu Kōen, Park Narodowy Chichibu-Tama-Kai – w górach na pograniczu Prefektury Tokio i Saitama; na jego terenie leżą popularne cele krótkich wycieczek;
- Fuji-Hakone-Izu Kokuritsu Kōen Park Narodowy Fuji-Hakone-Izu – położony głównie na lądzie stałym, obejmuje też Archipelag Izu;
- Meiji-no Mori Takao Kokutei Kōen „Quasi-park Narodowy Lasu Meiji i Takao” wokół Takao-san na terenie miasta Hachiōji; także cel pielgrzymek i wycieczek;
- Ogasawara Kokuritsu Kōen, Park Narodowy Ogasawara – na Archipelagu Ogasawara; wyspy kandydują na Listę Światowego Dziedzictwa.
Obraz miasta, „sąsiedztwa”[edytuj]
Mimo specjalizacji funkcjonalnej niektórych fragmentów
śródmieścia, struktura miejska Tokio – jak wielu innych miast japońskich – pozostaje wielofunkcyjna. Chociaż zdarzają się dzielnice bogate, to nie ma wyraźnie ukształtowanych enklaw biedy, charakterystycznych dla wielu miast krajów rozwiniętych. Nie ukształtowały się one nawet w osiedlach dużych bloków mieszkalnych; buduje się je nadal, nierzadko jako priorytetowe inwestycje w eksponowanych punktach miasta.
Przestrzeni Tokio nie odbiera się poprzez strukturę „okręgów specjalnych” (pozostają one nieco sztucznym tworem administracji
[13]), ale przez specyfikę formy i funkcji niektórych „sąsiedztw” – mniejszych dzielnic o wyróżniającym się charakterze. Raczej nie pokrywają się one z podziałem administracyjnym.
Mentalną topografię miasta tworzą „sąsiedztwa”, nazwy ważniejszych skrzyżowań, stacje kolejowe, charakterystyczne budynki lub sklepy, a nawet przystanki autobusowe (każdy ma swoją nazwę)
[14].
Pałac Cesarski i historyczne centrum[edytuj]
W geograficznym środku
23-ku wznosi się
Pałac Cesarski i otaczające go ogrody. Kompleks ten stanowił do rewolucji Meiji siedzibę siogunów i nosił nazwę „Zamek Edo” (
Edo-jō). Sam pałac, z lat 60. XX w., ukryty jest wewnątrz pierścienia zachowanych XVII-wiecznych „quasi-bastionów” i towarzyszących mu szerokich fos. Na wschód od niego, aż po linię dawnego kanału, widoczną dzisiaj w przebiegu autostrady śródmiejskiej, rozciągają się
Tokio. Eitai-dōri w Marunouchi
Tokio. Posterunek policji w Ginzy
- Marunouchi, Yūrakuchō i Ōtemachi – wąski pas dzielnic, będących głównym centrum finansowo-administracyjnym Tokio. To tutaj znajdują się główne urzędy państwowe, siedziby największych japońskich korporacji handlowych, usługowych i przemysłowych, towarzystw ubezpieczeniowych, banków, agencji prasowych, przedsiębiorstw lotniczych i organizacji turystycznych. Potężne gmachy są ośrodkami takich korporacji, jak: Mitsubishi, Mitsui, Mizuho, Marubeni, Daimaru, Fujitsu czy Sumitomo. W Ōtemachi swoje siedziby lub filie mają największe japońskie dzienniki, takie jak: „Asahi Shimbun”, „Nikkan Kōgyō Shimbun”, „Nihon Keizai Shimbun”, „Sankei Shimbun” i „Yomiuri Shimbun”. Znajdują się tam również siedziby: Poczty Japońskiej, Agencji Administracji Podatkowej, Departamentu Policji Stołecznej, Tokijskiego Biura Imigracyjnego, Tokijskiego Biura Międzynarodowej Telekomunikacji i Agencji Obserwacji Meteorologicznej. Oprócz kilku muzeów, teatrów Takarazuka Revue i Nissei, Teatru Cesarskiego oraz Tokijskiego Międzynarodowego Forum, atrakcji turystycznych w tej części miasta nie ma. Szerokie, eleganckie i dość spokojne ulice pomiędzy potężnymi biurowcami dają wyobrażenie o ekonomicznej sile, która napędza gospodarkę Japonii. Wschodnim skrajem przebiega estakada sześciotorowej linii kolejowej, na której, na osi Pałacu Cesarskiego, znajduje się kompleks dworca Tōkyō, z zabytkowym budynkiem recepcyjnym po stronie Marunouchi. Dalej na południowy wschód, za wiaduktem kolei, znajduje się
- Ginza, najbardziej na południe wysunięta część historycznego śródmieścia. Ginza była pierwszą w Japonii dzielnicą handlową, w której pojawiły się renomowane domy towarowe, ekskluzywne sklepy odzieżowe i jubilerskie, sklepy oferujące drogą porcelanę oraz wykwintne kawiarnie i restauracje. W dzielnicy tej jest także mnóstwo galerii i teatrów. Niedobór gruntu na powierzchni ziemi i jego kosmicznie wygórowane ceny sprawiły, że mnóstwo butików, drogerii i kawiarni ulokowało się w podziemiach, gdzie liczne wielokilometrowe korytarze i pasaże handlowe łączące stacje metra i podziemne perony dworców kolejowych udekorowano ogrodami krajobrazowymi, fontannami i wystawami dzieł artystycznych. Punktem centralnym w Ginzie jest skrzyżowanie Ginza 4-chome, przy którym znajdują się domy towarowe Wakō i Mitsukoshi, salon Nissana oraz, określany jako fashion tower budynek San Ai Dream Center. Plan przestrzenny tej dzielnicy oparty jest na regularnej geometrycznej siatce ulic. Umożliwia on łatwą orientację, także turystom. Ginza ma bardziej zróżnicowany charakter, mieści się tutaj jedyny w mieście teatr kabuki (Kabukiza), a im dalej na wschód, tym więcej jest funkcji mieszkaniowej. Zabudowa jest zwarta, typowa dla śródmieścia Tokio: przy głównych ulicach budynki na wąskich działkach sięgają dziesięciu pięter, ale wysokość sąsiadujących domów może być skrajnie różna. Za pętlą śródmiejską autostrady, nabrzeża Sumidy należą do
- Tsukiji – dzielnicy znanej z targu rybnego, w 1935 r. przeniesionego z Nihonbashi, oraz ze świątyni Tsukiji Hongan-ji, budowli o orientalizujących formach z II dekady XX w.
Chūō-dōri prowadzi z Ginzy na północ do dzielnicy
- Nihonbashi, położonej wokół znanego mostu. Pierwotnie było to centrum miasta, obecnie to przeciętnie wyglądająca dzielnica śródmiejska o funkcjach biurowo-handlowych, w której jednak znajdują się ważne instytucje życia finansowego: bank państwowy Nihon Ginkō i Giełda Tokijska.
Na północ od Pałacu[edytuj]
Na północ od Pałacu Cesarskiego znajduje się
- Kanda – dzielnica znana z handlu książkami, zwłaszcza antykwarycznymi (dobrze ponad sto księgarń znajduje się w kwartałach przy Yasukuni-dōri w okolicach stacji metra Jimbochō). W Kandzie znajduje się główny kompleks Uniwersytetu Meiji, a także cerkiew. Kanda kończy się na rzece Kanda, płynącej w płytkim wąwozie. Jej nabrzeżem przebiega linia kolejowa JR. Okolice stacji JR Ochanomizu i zabytkowego mostu Mansei stanowią jeden z najbardziej charakterystycznych punktów miasta, gdzie liczne mosty i wiadukty kolejowe wplatają się w intensywną śródmiejską zabudowę. Za rzeką, na północny wschód od Kandy, zaczyna się
- Akihabara – największe na świecie centrum sprzedaży sprzętu elektronicznego i elektrotechnicznego. Wielopiętrowe domy towarowe i olbrzymie komisy słyną z niezwykle bogatej oferty sprzętu komputerowego, sprzętu audio i wideo, zestawu AGD, lamp i urządzeń rolniczych sprzedawanych po promocyjnych cenach, niejednokrotnie znacznie niższych, niż w innych krajach. Akihabara jest także jednym z największych w świecie centrów mangi i anime, gdzie można dostać każdy komiks, film i grę komputerową japońskiej produkcji. Akihabara powoli staje się kolejnym centrum biurowym skoncentrowanym wokół krzyżowej stacji JR Akihabara. Jej okolice przechodzą wielką metamorfozę; ukończenie placów wokół dworca nada nowe oblicze tej dzielnicy, o którym do tej pory decydował natłok sklepów ciągnących się wzdłuż ulic, zaułków i pod wiaduktem kolei. Na zachodnim skraju dzielnicy znajdują się naprzeciwko siebie shintōistyczny chram Kanda Myōjin i konfucjańska świątynia Yushima Seidō. Chūō-dōri i równoległa do niej Shōwa-dōri, z charakterystyczną betonową estakadą, doprowadzają do dzielnicy
Tokio. Park Ueno – staw Shinobazu
- Ueno, którą dworzec Ueno, obsługujący ruch w kierunku północnym, dzieli na płaską część wschodnią – mieszkalno-biurową – i pagórkowatą część zachodnią, gdzie znajdują się rozległe tereny zielone – park Ueno z ogrodem zoologicznym. Na terenie parku znajdują się również: jeziorko Shinobazu, biblioteka, Narodowe Muzeum Nauki, Narodowe Muzeum Sztuki Zachodniej, Muzeum Shitamachi, Tokijskie Muzeum Narodowe i Galeria Skarbów Horyūji. Dzielnice Ueno są niezwykłą mieszanką starych i ciasnych uliczek z zabytkowymi domkami oraz nowoczesnych i ruchliwych ulic, bloków mieszkalnych i magazynów. Parki, ogrody i spokojne stare zaułki są ulubionymi miejscami artystów, szukających odpoczynku sędziwych tokijczyków, wolnomyślicieli i bezdomnych. Na wschód od dworca mieszczą się bazary uliczne, z czego najruchliwszym jest ulokowany wzdłuż torów kolejowych, jak i pod nimi, bazar Ameyoko, będący pozostałością po czarnym rynku, który zakwitł tuż po II wojnie światowej. Obecnie jest największym tokijskim pchlim targiem i ostatnim, gdzie zachowała się tradycyjna atmosfera wschodnioazjatyckich bazarów. Od zachodu z kompleksem parku sąsiadują: Akademia Sztuk Pięknych oraz rozległy zespół Uniwersytetu Tokijskiego i kliniki uniwersyteckiej. Znajduje się on już w rejonie Hongō. Na północ od parku Ueno znajduje się rejon
- Yanaka, z cmentarzem Yanaka i rozległym kompleksem niewielkich świątyń, z których większość ma swoje cmentarze przyświątynne. Na wschód od Ueno rozciąga się
- Asakusa – rozległa dzielnica o charakterze mieszkaniowym, pełna świątyń różnej wielkości, dających enklawy zieleni. Największa z nich to kompleks wokół Sensō-ji, rozpoczynający się długą osią zadaszonej ulicy, flankowanej przez liczne kramy. Japońskim zwyczajem, obok buddyjskiego gmachu głównego, znajduje się sintoistyczna Asakusa-jinja. Cały kompleks świątynny jest jednym z najpopularniejszych w kraju celów pielgrzymkowych. Okolica ma do dzisiaj dość tradycyjny charakter; znajduje się tam nieco drewnianych domów przy kameralnych zaułkach, a także, otoczone gęstą, ale raczej niską zabudową, wesołe miasteczko Hanayashiki, założone przed 150 laty. Niedaleko świątyń, nad Sumidą, znajduje się duży dworzec prywatnej kolei Tōbu, wbudowany w dom towarowy jeszcze przed wojną. Wszystko razem tworzy, charakterystyczny dla Japonii, religijno-handlowo-rozrywkowy kompleks ożywiony do późnego wieczora.
Na północny zachód od Kandy znajduje się założony w XVII w. ogród chiński Koishikawa Korakuen, jeden z najcenniejszych ogrodów Japonii. Obok niego wyrósł ostatnio wielki kompleks sali widowiskowej
Tokyo Dome, której towarzyszy zespół handlowy „Tokyo City” i wesołe miasteczko. Na zachód od Kandy, w parku na dawnym terenie zamku Edo – znana sala sportowo-koncertowa Budōkan. Tuż za fosą natomiast znajduje się duży kompleks wzbudzającego kontrowersje
chramu Yasukuni, świątyni założonej na początku ery Meiji, w której czci się bohaterów narodowych, ale pochowani są tam także zbrodniarze z okresu II wojny światowej.
Na południowy zachód od Pałacu[edytuj]
Bezpośrednio na południe od Pałacu Cesarskiego znajduje się założony w 1903 r. park Hibiya, a obok zaczyna się kompleks urzędów państwowych, zlokalizowanych w
- Kasumigaseki i Nagata-chō – znajdują się tu ministerstwa, główna siedziba premiera oraz siedziby partii politycznych. Zabudowa składa się z osobnych gmachów różnej skali, które, zwłaszcza w Nagatachō, nie tworzą żadnej kompozycji (w przeciwieństwie, jak wolno sądzić, do drewnianych willi daimyō, które musiały stać tu w czasach Edo). Nad kompleksem próbuje dominować wielki gmachparlamentu. Za nim, na zadrzewionym wzgórzu, położona jest świątynia Hie-jinja. Odkryte schody ruchome, zbudowane na stoku, łączą świątynię z ruchliwą, nareszcie równo zabudowaną ulicą, powstałą w początkach okresu Meiji na zasypanym kanale. Za nią rozciąga się
- Akasaka – wielofunkcyjna dzielnica, w której znajdują się przede wszystkim ambasady, luksusowe hotele, rezydencje osób spokrewnionych z rodziną cesarską, apartamenty, ekskluzywne restauracje, tradycyjne herbaciarnie, domy gejsz i nocne lokale z hostessami. Pomiędzy nimi wiją się wielokilometrowe estakady i gnieżdżą niezbyt imponujące bloki mieszkalne. Na północy dzielnicy rozciąga się rozległy ogród z pałacem Akasaka, niegdyś następcy tronu, obecnie rezydencją gości państwowych. W ogrodzie rozsiane są wille, w których nadal mieszkają członkowie rodziny cesarskiej. Na zachód od niego rozległy kompleks zielony – tzw. „Ogrody Zewnętrzne Świątyni Meiji” (Meiji-Jingū Gai-en) – mieści największe tokijskie stadiony, m.in. olimpijski Kokuritsu Kyōgijō. Osiowe założenie obok nich tworzy Galeria Obrazów Meiji (Seitoku-kinen Kaigakan). Natomiast na południowo-zachodnim krańcu dzielnicy wznosi się najwyższy budynek miasta – „Tokyo Midtown”. Za nim zaczyna się
- Aoyama. Chociaż osią rozwoju dzielnicy była ulica Aoyama-dōri, to znacznie ciekawiej prezentuje się poprzeczna do niej Omote-Sandō – ulica-bulwar wysadzana drzewami, w europejskim stylu, założona jako oś wejścia do świątyni Meiji, położonej już na zewnątrz okrężnej linii kolejowej Yamanote. Ulice te słynne są z międzynarodowych domów mody, drogich butików oferujących odzież znanych projektantów, ekskluzywnych restauracji włoskich i francuskich oraz galerii i hal wystawowych poświęconych głównie sztuce współczesnej. Zachodni koniec ulicy znajduje się w
- Harajuku i Yoyogi. Harajuku to popularna dzielnica ekstrawaganckiej mody młodzieżowej, zlokalizowana po wschodniej stronie stacji JR Harajuku. Natomiast na zewnątrz Yamanote-sen rozciągają się wielkie tereny parkowe Yoyogi-kōen, z dwiema halami olimpijskimi i siedzibą telewizji NHK. Położony obok kompleks sintoistycznej świątyni Meiji to gęsto zadrzewiony, rozległy park, z budynkiem głównym pośrodku, urządzony na kanwie prywatnego ogrodu pary cesarskiej Meiji. Położone na zamknięciu osi Omote-Sandō wejście na kilkakrotnie załamaną aleję-oś główną świątyni zaakcentowane jest opracowanym architektonicznie wiaduktem oraz wielką torii.
- Roppongi – dzielnica zamieszkała przez zagranicznych biznesmenów oraz krajowe gwiazdy filmowe i muzyczne. Obecnie jedna z najpopularniejszych dzielnic rozrywkowych. Jej rozkwit zaczął się na przełomie lat 70. i 80., kiedy szczególnie modna w Japonii stała się zachodnia kultura. Amerykańskie i europejskie restauracje, dyskoteki i nocne lokale zaczęły pękać w szwach; powstawało więc coraz więcej takich miejsc, aż Roppongi z dzielnicy mieszkaniowej przekształciła się w dzielnicę nowoczesnej rozrywki, ruchliwą i hałaśliwą, jak wszystkie inne. Jej symbolem jest zespół wielofunkcyjny „Roppongi Hills”, sala koncertowa „Suntory Hall” i rozciągająca się wzdłuż Roppongi-dōri – kolejna arteria „wzbogacona” betonową estakadą autostrady transtokijskiej. Sąsiadująca z nią dzielnica Azabu pełna jest dostatnich, ale niewielkich domów, gęsto wypełniających kręte i wąskie ulice. Dalej na zachód w kierunku dzielnicy Shibuya, za kompleksem cmentarza Aoyama:
Parkowy kompleks Yoyogi wyraźnie rozdziela dwa najważniejsze tokijskie „podcentra” – Shibuya i Shinjuku.
- Shibuya – subcentrum, w którym mieści się najwięcej domów mody, ekstrawaganckich sklepów odzieżowych, domów towarowych, kin, kabaretów, klubów karaoke, dyskotek i hoteli miłości. Imponujące architektonicznie budynki przykryte są wielkimi ekranami telewizyjnymi i neonami, które jak w kalejdoskopie migoczą i ogłuszają kakofonią dźwięków. W Shibui jest też siedziba NHK, najstarszej i najpotężniejszej stacji telewizyjnej w Japonii. Obiekty te powstały w sąsiedztwie stacji JR Shibuya w miejscu, które ewoluowało od osady, opartej na organicznym, wiejskim planie w formie kilku zbiegających się dróg. Motorem wzrostu była działalność komercyjna kolei dojazdowej Tōkyū. Obecna Shibuya to nie tylko popularne miejsce wypadów młodzieży, ale także centrum kulturalne Bunkamura, zbudowane przez korporację zarządzającą obecnie tą koleją. Shibuya jest jednym z najbardziej ożywionych miejsc w Tokio, gdzie życie toczy się całą dobę. W weekendy w zachodniej Shibui odbywają się liczne festiwale filmowe i muzyczne różnorakich subkultur młodzieżowych.
Na północ od Yoyogi:
- Shinjuku, właściwa stolica prefektury Tokio i siedziba władz miejskich, rozwinęło się wokół dworca kolei państwowych i towarzyszących mu trzech dworców kolejek dojazdowych. Wszystkie razem stanowią najbardziej obciążony kompleks dworcowy na świecie (3,5 mln pasażerów dziennie). Po letnich Igrzyskach Olimpijskich w 1964 roku znaczenie Shinjuku wzrosło, a wraz z nim wysokość zabudowy. Początek dał luksusowy hotel Keio Plaza i do końca lat 70., po zachodniej stronie dzielnicy, wyrósł las szklanych, stalowych i żelbetowych drapaczy chmur. W ostatnich latach wieżowce powstały również na południe od wiaduktu ulicy, przecinającej dworzec Shinjuku. Na wschód i północ od dworców kolejowych rozpościerają się dzielnice handlu i rozrywki, głównie Shinjuku, Kabukichō i Ōkubo, w których znajdują się przede wszystkim domy towarowe, bary, pijalnie, salony gier, kasyna, kluby karaoke, hotele miłości i kapsułowe, lokale striptizowe, sexshopy i domy publiczne oraz jedna z największych w Japonii enklaw mniejszości seksualnych. Liczbę zarejestrowanych, jak i nieoficjalnych miejsc rozrywki w tej części miasta szacować można na tysiące. Również więc Shinjuku pełne jest życia o każdej porze dnia i nocy. Na południowy wschód od centrum usługowego rozciąga się rozległy park Shinjuku.
Tokio. Salon Toyoty w Ikebukuro
Na północ od Shinjuku i mniejszego podcentrum Takadanobaba znajduje się
- Ikebukuro – podcentrum o zwartej i jednorodnej strukturze, również rozwinięte wokół stacji kolei państwowych i dworców kolejek prywatnych, tym razem Seibu i Tōbu. Dworzec, nadbudowany kompleksem domów towarowych zamykających perspektywę zadrzewionego bulwaru Green-Ō-dōri, jest chyba najlepiej wkomponowany w układ urbanistyczny ze wszystkich dworców linii Yamanote. Na zachód od dworca wzniesiono centrum kulturalne „Tokyo Metropolitan Art Space”, poprzedzone rzadkim w mieście pieszym placem. Około 600 m od dworca na wschód znajduje się wieżowiec Sunshine City – kompleks hotelowy i handlowy, zbudowany na terenie odzyskanym po likwidacji dużego więzienia Sugamo. Wyrasta on nieoczekiwanie z morza zabudowy jednorodzinnej, dzielącej Ikebukuro od śródmieścia, przez którą wije się ostatnia linia tokijskiego tramwaju. Duży kompleks zieleni tworzy zespół świątyni Gokoku-ji z 1681 r., będącej też mauzoleum rodziny cesarza Meiji. Od strony miasta świątynię poprzedza jedna z nadłuższych osi akcentujących wejście główne – ponad kilometrowej długości ulica Otowa-dōri[15]. Na zachód od tej ulicy znajduje się katedra katolicka, charakterystyczna budowla o ekspresyjnej formie – kolejne dzieło K.Tange.
Inne „sąsiedztwa”[edytuj]
- Shinagawa – dzielnica wysokich biurowców, hoteli i domów mieszkalnych zbudowana na osuszonym fragmencie Zatoki Tokijskiej na wschód od dworca Shinagawa. W przeciwieństwie do podcentrów na linii Yamanote, dzielnica ma spokojny charakter centrum biznesu, powiązanego z resztą obszaru kraju za pomocą linii Shinkansen. Po zachodniej stronie dworca istnieje duży kompleks hotelowy, a na północ od niego – świątynia Sengaku-ji, miejsce pochówku 47 samurajów opisanych w słynnej opowieści.
- Shiba, położona bezpośrednio na południe od Shimbashi, wyróżnia się dużym kompleksem świątyni Zōjō-ji oraz górującą nad nim stalową „Tokyo Tower” – symbolem nowoczesności miasta lat 50. Położone na wzgórzach części rejonów Shiba, Shinagawa oraz sąsiadujące tereny rejonów Azabu i Mita prezentują zachowaną strukturę dawnych rezydencji daimyō, zastąpionych co prawda różnymi gmachami publicznymi, ale stojącymi w rozległych ogrodach pamiętających okres Edo.
- Shinbashi, w którym do 1914 r. znajdował się dworzec pierwszej japońskiej kolei, a potem duży dworzec towarowy. Na gruntach tego dworca wybudowano w latach 90. XX w. kompleks wielofunkcyjnych wysokościowców Shiodome Shiosaito.
- Kinshi-chō – główny region zakupów i rozrywki we wschodniej części Tokio (Sumida-ku), wokół stacji na linii JR Sōbu, w dzielnicy stosunkowo drobnej i gęstej zabudowy.
- Odaiba – nowe znaczenie nazwy to w wąskim sensie wielka, sztuczna wyspa; w szerszym – zespół wielofunkcyjny położony na wyspach Odaiba i Ariake, założony na imponującym osiowym planie i nadal (2007) oczekujący na wypełnienie zabudową. Wśród budowli już ukończonych znalazło się wiele czołowych obiektów architektury współczesnej (centrum wystawowe „Big Sight” – Tōkyō Kokusai Tenjijō, siedziba Fuji TV, muzeum współczesnej nauki i techniki Miraikan), zbudowanych nieraz w unikatowych, ekspresyjnych formach. Elementy Odaiby połączone są nadziemną linią kolejki automatycznej Yurikamome, która przez „Rainbow Bridge”, kolejny symbol Odaiby, wiąże dzielnicę z Shimbashi.
W samym Tokio obecnie nie ma już większych dzielnic przemysłowych (wyjąwszy może nabrzeża rzeki Arakawa w Itabashi-ku). W regionie Tama przemysł występuje na pograniczu miast Hachiōji i Hinō oraz w Fuchū (fabryka firmy Tōshiba). Większe kompleksy przemysłowe istnieją poza Tōkyō-to, na terenach nadbrzeżnych Zatoki Tokijskiej w miastach prefektury Kanagawa (Jokohama, Kawasaki) i prefektury Chiba (Ichikawa, Funabashi, Chiba, Ichihara) oraz nad rzeką Arakawa w prefekturze Saitama (Toda, Kawaguchi).W przemyśle wytwórczym największy udział (2004 r.) ma
poligrafia (16,2% produkcji w prefekturze), następnie produkcja środków transportu (11,6%),
elektronika (11,5%), produkcja maszyn elektrycznych (7,9%) wreszcie produkcja innych maszyn (7,7%)
[17]. Na przełomie wieków w Hachiōji był przemysł jedwabniczy. W górach trudniono się hodowlą jedwabników, wydobywaniem wapienia, także tkactwem.
Na terenie prefektury znajduje się niecałe 8400 ha
użyków rolnych. Najważniejszymi uprawianymi warzywami są szpinak i szpinak musztardowy (
komatsuna).
Wydatki konsumpcyjne w Tokio kształtują się na poziomie 109% w stosunku do średniej krajowej. Dorównują tej średniej w zakresie kosztów transportu oraz kosztów gazu, elektryczności i wody, przekraczają ją zaś aż o ok. 50% w mieszkalnictwie.
